Eurowizja nierozerwalnie wiąże się z kontrowersjami czy skandalami na tle politycznym. Jednym z problemów było pokazywanie przez organizatorów granic państwowych. Sprawdzamy, jak wyglądały kłopoty z tym związane.
Jak przygotować szatę graficzną, żeby uniknąć politycznego skandalu? A może wcale nie trzeba się starać i bez ogródek zająć stanowisko? Z tymi dylematami mierzyli się organizatorzy Eurowizji, tworząc mapy Europy i Bliskiego Wschodu. Przedstawiamy historię eurowizyjnych map podczas głosowania.
Eurowizja 1957 i granice podzielonych Niemiec
Gospodarzem 2. Konkursu Piosenki Eurowizji w 1957 roku były Niemcy Zachodnie. Podczas koncertu we Frankfurcie widoczna była mapa Europy, która znajdowała się za prowadzącą i jej asystentką podczas głosowania. Zaznaczone na niej Niemcy przypominały kształtem swoje dzisiejsze granice, po zjednoczeniu w 1990 roku. Kraj jednak od roku 1949 był podzielony na NRD i RFN – podział ten został zaznaczony, ale był bardzo słabo widoczny na czarno-białych ekranach i w niskiej jakości. Być może było to związane z obowiązującą wówczas w Zachodnich Niemczech doktryną Hallsteina. Zakładała ona, że to RFN jako jedyna reprezentuje całość Niemiec na arenie międzynarodowej.
Z drugiej zaś strony, aż do układu z Polską podpisanego 7 grudnia 1970 roku, RFN nie uznawała nowej granicy wschodniej Niemiec. Organizatorzy zaznaczyli jednak faktycznie istniejącą granicę NRD z Polską na Odrze i Nysie Łużyckiej, choć w rzeczywistości ich rząd oficjalnie uznawał granice kraju sprzed 1938 roku: z Pomorzem Zachodnim, Dolnym Śląskiem i Prusami Wschodnimi w granicach Niemiec.
Irlandia Północna na eurowizyjnych mapach
Dwukrotnie zdarzyło się, że podczas Eurowizji widzowie zobaczyli zjednoczoną Irlandię. Po raz pierwszy miało to miejsce, co jest dość zaskakujące, kiedy konkurs w 1963 roku odbył się w Wielkiej Brytanii. Były to jednak czasy przed debiutem Irlandii na Eurowizji (1965) i wybuchem najkrwawszego okresu konfliktu w Irlandii Północnej, nazywanego The Troubles. Od końca lat 60. setki osób zginęły w starciach między katolickimi zwolennikami zjednoczonej Irlandii a protestanckimi unionistami, czyli zwolennikami pozostania Irlandii Północnej w Zjednoczonym Królestwie. Być może mapa z Eurowizji 1963 zawierała po prostu błąd.
Konflikt polityczno-religijny formalnie zakończył się tzw. porozumieniem wielkopiątkowym w 1998 roku. Tuż przed tą datą po raz drugi na Eurowizji pojawiła się mapa zjednoczonej Irlandii, jak i mapa Zjednoczonego Królestwa bez Irlandii Północnej. Było to w 1996 roku, kiedy konkurs odbywał się w Oslo. Warto dodać, że wówczas Republika Irlandii wygrała czwarty raz w ciągu pięciu lat.
Cypr podzielony? Czyli Eurowizja 2004 i sprytna Turcja
Jednym z konfliktów granicznych spotykanych na przestrzeni lat podczas Eurowizji był podział Cypru. W lipcu 1974 roku Turcja zajęła północną część wyspy (ok. 36% terytorium i 25% ludności), tworząc tam Turecką Republikę Cypru Północnego. Spowodowało to chociażby rezygnację Grecji z Eurowizji 1975, a rok później rezygnację Turcji, by nie konkurować z Grecją. Jedyne państwo, które uznaje twór uważający się od 1983 roku za niepodległy, jest sama Turcja. Tak więc przez wszystkie edycje Eurowizji organizatorzy przedstawiali kontury Cypru bez wewnętrznego podziału, który jest powszechnie nieuznawany.
Wyjątkiem był konkurs organizowany przez Turków w 2004 roku. By uniknąć kontrowersji, zrezygnowali oni z pokazania granic Cypru przed połączeniem się z nim w czasie głosowania. Wydawało się być to uczciwym rozwiązaniem, jednak kiedy Stambuł łączył się z innymi krajami regionu, np. Izraelem, Cypr był już podzielony. Co ciekawe, tuż przed konkursem, w kwietniu 2004 roku, odbyło się referendum nad zjednoczeniem kraju. Większość cypryjskich Greków odrzuciła jednak zaproponowany kompromis.
Eurowizja a Palestyna na mapie
Izrael zadebiutował podczas Eurowizji w 1973 roku – tuż przed wojną Jom Kipur. Niezmiennie trwający konflikt izraelsko-arabski przekładał się niejednokrotnie na przebieg konkursu. Spór wpłynął np. na rezygnację Tunezji z debiutu w 1977 czy debiut Maroka w 1980 przy okazji braku Izraela. Na przełomie XX i XXI wieku granice Izraela na Eurowizji obejmowały zajęte przez niego w wojnie sześciodniowej (1967) terytoria. Tak też było oczywiście podczas konkursu w Jerozolimie w 1999 roku.
W ostatnich latach nastało kilka ważnych dla zwolenników niepodległej Palestyny zmian politycznych. Rok 2011 dał jej członkostwo w UNESCO, a w 2014 roku państwo palestyńskie zostało uznane w rezolucji Parlamentu Europejskiego jako równorzędne z Izraelem i mające także stolicę w Jerozolimie. Podczas Eurowizji 2014 podejrzany zbieg okoliczności sprawił, że prostokątne tło, na którym pojawili się prezenterzy punktacji, zasłoniło mapę akurat przed połączeniem z Izraelem.
Rok później, kiedy Eurowizja odbywała się w Wiedniu, graficy pokazali Izrael bez terytoriów palestyńskich. Zaś kiedy to Izrael był gospodarzem w 2019 roku, Palestyna była już, bez zaskoczenia, zaznaczona jako jego część.
Kosowo nieuznawane
W 2008 roku Kosowo ogłosiło niepodległość od Serbii. Na arenie międzynarodowej uznaje ją część państw, jednak państwo Kosowarów nie jest członkiem ONZ. Wobec tego, podczas Eurowizji i Eurowizji Junior organizatorzy przedstawiali Serbię z Kosowem w swoich granicach. Jedynym przypadkiem graficznego odcięcia małego państwa od Serbów była także Eurowizja 2015 w Wiedniu.
Górski Karabach, Abchazja i Osetia Południowa oraz Naddniestrze
Kontrowersji niemało jest także wokół granic w byłym ZSRR. Popierane przez rosyjski reżim republiki Abchazji i Osetii Południowej, które odpowiednio w 1992 i 1991 roku ogłosiły niepodległość, nigdy nie zostały pokazane na eurowizyjnych mapach jako odrębne od Gruzji. Podobnie w przypadku separatystycznego Naddniestrza, nigdy nie pokazano Mołdawii bez jego obszaru.
Z kolei Górski Karabach (Arcach), który od dawna jest regionem spornym między Armenią a Azerbejdżanem, zawsze pojawiał się jako część terytorium Azerbejdżanu. Konflikt ormiańsko-azerski miał zresztą liczne przełożenia na Eurowizję. Co ciekawe, w 2014 i 2019 roku na mapach zabrakło Nachiczewańskiej Republiki Autonomicznej. Jest to azerska enklawa położona pomiędzy Armenią, Iranem i Turcją.
Eurowizja: Krym na mapie
Największym europejskim konfliktem ostatnich lat, a zwłaszcza ostatnich miesięcy, jest wojna pomiędzy Ukrainą a Rosją. W 2014 roku, bezpośrednio po nielegalnej aneksji Krymu przez Federację Rosyjską, organizatorzy Eurowizji pokazali Półwysep Krymski jako część Ukrainy. Jednak już kilka miesięcy później, podczas Eurowizji Junior organizowanej przez Maltę, została zastosowana pewna sztuczka.
Granice państw podczas głosowania były pokazywane w powiększeniu. Ukraina była więc powiększona tak, żeby nie było w ogóle widać Krymu na jej południu. Zaś w przypadku Rosji jej pełne granice były widoczne tak krótko, że pokazany w nich brak Krymu nie był raczej zauważalny dla większości widzów. W kolejnych edycjach organizatorzy pokazywali tylko fragmenty terytorium Rosji tak, żeby znowu nie wskazywać Krymu jako terytorium jednego bądź drugiego państwa.
Źródła: Twitter @healthyartist22, Eurovision.tv, fot. screeny z konkursów EBU / YouTube, opr. Kamil Polewski