Eurowizja a Polityka – część V. Konkurs w służbie problemów wewnętrznych

Jak przystało na fenomen społeczno-kulturowy, Konkurs Piosenki Eurowizji stanowi platformę, na której w sposób mniej lub bardziej bezpośredni są wyrażane poglądy i stanowiska względem palących problemów dla danej społeczności. W poprzednich częściach cyklu mogliście poznać niektóre z pozostałych politycznych aspektów występujących przy okazji konkursu. Kolejna odsłona przybliża wykorzystanie Konkursu Piosenki Eurowizji do celów wewnątrzkrajowych. 

Zapoznaj się z wcześniejszymi częściami cyklu „Eurowizja a polityka”

Uczestnictwo w Konkursie Piosenki Eurowizji z perspektywy artysty lub samego organizatora wiąże się często z intencjami, które wykraczają poza muzyczną rywalizację oraz rozrywkową formę wydarzenia.

Eurowizja jako konsolidacja narodu

Eurowizja zrodziła się z próby przezwyciężenia traum II wojny światowej. Uczestnictwo oraz potencjalna organizacja konkursu jest tożsama z cementowaniem przynależności do europejskiej społeczności, ale też cementowania narodów państw, które często pojawiły się na mapie po raz pierwszy w przeciągu ostatnich 70 lat.

O demonstrowaniu własnej kultury najlepiej świadczy specyficzny dla konkursu mariaż muzyki popularnej i elementów muzyki etnicznej. Mechanizm obecności tej muzycznej hybrydy na Eurowizji można porównać do roli opery, która pełniła istotną rolę w budowaniu narodów w XIX wieku. Kultury narodowe, które chciały uchodzić na nowoczesne w tamtym okresie musiały tworzyć opery w językach narodowych i nawiązujące do lokalnych legend i mitów. Opera jednak nie izolowała się od wpływów zewnątrznych. Na tej samej zasadzie funkcjonuje hybryda muzyki popularnej i wpływów etnicznych w Konkursie Piosenki Eurowizji (Vuletic 2018).

Najlepszą ilustracją jest udział Turcji, która od okresu międzywojennego i rządów Mustafy Kemala Atatürka przechodziła okres modernizacji i sekularyzacji po rozpadzie Imperium Osmańskiego. Debiut Turcji w 1975 roku był kulturowym przedłużeniem zachodnich wpływów na to anatolijskie państwo. Mimo, że próby łączenia muzyki etnicznej i popularnej pojawiały się od początku tureckiego udziału w konkursie, to nadawca publiczny TRT opanował tę technikę do perfekcji dopiero po zwycięstwie Sertab Erener w 2003 roku.

Eurowizja i tworzenie wizerunku międzynarodowego

Wykorzystanie Konkursu Piosenki Eurowizji do zbudowania wizerunku własnego kraju na arenie międzynarodowej ma głównie miejsce za pośrednictwem organizacji tego wydarzenia. Szczególne znaczenie ma to dla młodych narodów takich jak Estonia i Ukraina, które do 1991 roku wchodziły w skład Związku Radzieckiego. Estonia była pierwszym postradzieckim państwem, które organizowało Konkurs Piosenki Eurowizji. Zwycięstwo w 2001 roku zbiegło się z kulminacyjnym momentem negocjacji akcesyjnych do Unii Europejskiej co w jednym ze swoich wywiadów podkreślał ówczesny premier Siim Kallar (Wolther 2012):

Dla wielu Estończyków organizacja Eurowizji w tym samym roku kiedy Estonia konkluduje rozmowy na temat członkostwa w Unii Europejskiej podkreślają, że realizacja wieloletnich aspiracji kończy się sukcesem

Przedłużeniem strategii kreowania marki Estonii Positively Transformed (Pozytywnie Zmieniony) było przygotowanie pierwszego w historii Eurowizji motywu zatytułowanego: A Modern Fairytale (Współczesna Bajka). Jednym z celów decydentów było zerwanie z wizerunkiem kraju postradzieckiego, „biednego kuzyna” Europejczyków z zachodu na rzecz osadzenia kraju w kulturowej sferze bałtycko-nordyckiej (Jordan 2015).

Podobną sytuację można zaobserwować w przypadku organizacji Eurowizji 2005 w Kijowie. Majowe zwycięstwo Rusłany w Stambule wyprzedziło Pomarańczową Rewolucję, która miała miejsce pod koniec 2004 roku. Hasłem przewodnim 50. Konkursu Piosenki Eurowizji było hasło Awakening (Przebudzenie). Natomiast dodatkowym symbolicznym wyrazem zmiany orientacji politycznej kraju było wręczenie zwycięzcy nagrody rządu Ukrainy przez Wiktora Juszczenkę, ówczesnego prezydenta naszych wschodnich sąsiadów.

Eurowizja może też pomóc w walce ze stereotypami, które panują na temat danego kraju w innych częściach kontynentu. Dowodem tego jest satyryczna propozycja litewska z 2010 roku. W swoim utworze – Eastern European Funk (Funk Wschodnioeuropejski),  zespół Inculto podjął temat uprzedzeń na zachodzie Europy do imigrantów, z tzw. nowych krajów Unii Europejskiej. Piosenka otrzymała wysokie noty zarówno z Wielkiej Brytanii oraz Irlandii.

Yes sir, we are legal, we are
Though we’re not as legal as you
No sir, we’re not equal, no
Though we’re both from the EU

We build your homes, we wash your dishes
Keep your hands all squeaky clean
Some day you’ll come to realise
Eastern Europe is in your genes

Eurowizja jako soft power

Uczestnictwo w Eurowizji może się też oddziaływać na profil gospodarczy kraju. Zwycięstwo grupy ABBA w 1974 roku było nie tylko istotnym wydarzeniem dla samego konkursu, ale też dla Szwecji i profilu gospodarczego w bliskiej przyszłości. To zdarzenie określiło nie tylko charakter piosenek jakie szwedzka telewizja wysyłała przez długi czas, ale też było przyczyną tego, że Szwecja została jednym z trzech największych eksporterów muzyki rozrywkowej na świecie. Ten fakt został nawet humorystycznie podkreślony podczas Konkursu Piosenki Eurowizji w Sztokholmie trzy lata temu.

Eurowizja a prawo wewnętrzne

Eurowizja była też wielokrotnie wyrazem problemów polityki wewnętrznej toczącej się w danym kraju. Konkurs Eurowizji potrafił wzniecać rewolucje (o czym pisaliśmy TUTAJ), ale również być platformą do walki o kształt krajowego prawodawstwa. W 1974 roku Włochy reprezentowała  Gigliola Cinquetti, wykonując utwór Si (Tak). Konkurs Piosenki Eurowizji poprzedzał referendum, które miało potwierdzić przyjętą trzy lata wcześniej legalność zwierania rozwodów. Mimo, że sam utwór nie miał żadnego związku z krajową dyskusją, włoski nadawca RAI odczytywał tę piosenkę jako agitację za konkretną opcją. Z tego względu, włoska piosenka nie była emitowana na antenach krajowych. Sam konkurs nie był pokazany na antenie telewizji aż do czasu zakończenia referendum. Natomiast holenderska piosenka z tego samego roku – I See The Star (Widzę Gwiazdę) była oskarżana o sprzyjanie użytkownikom narkotyków. W tym czasie Holandia mierzyła się z dyskusją o liberalizacji przepisów dotyczących miękkich narkotyków. W rezultacie tej debaty zdecydowano się na dekryminalizację stosowania marihuany w 1976 roku.

https://www.youtube.com/watch?v=iTwzcMDevm0

Eurowizja i mniejszości etniczne

Konkurs Piosenki Eurowizji służy również jako platforma do akcentowania obecności mniejszości etnicznych lub podkreślania jednolitości społeczeństwa w danych krajach. W tym drugim przypadku można posłużyć się przykładem utworu La La La, który wygrał cały konkurs w 1968 roku. W czasach autorytarnego reżimu pod wodzą gen. Franco, władze państwowe podkreślały jedność hiszpańskiego narodu. Pierwotnym wykonawcą tej piosenki miał być Joan Manuel Serrat, który planował wykonać ten utwór w języku katalońskim. Z tego powodu Serrat został odsunięty od uczestnictwa i zastąpiony Massiel, która pojechała do Londynu z wersją piosenki w oficjalnej (kastylijskiej) odmianie języka hiszpańskiego.

https://www.youtube.com/watch?v=2aHukxn-zwU

Natomiast w 1980 roku na scenie eurowizyjnej po raz pierwszy usłyszeliśmy język saami. Od XIX na obszarze państw nordyckich trwała akcja wynaradawiania ludności tubylczej zamieszkującej obszar koła podbiegunowego. Prawo zakazywało nauczania w językach Saamów oraz nabywania przez nich ziemi. W latach 50. XX wieku nawet powszechnie uważano Saamów za osoby niepełnosprawne intelektualnie. W latach 80., norweski parlament zakazał tzw. polityki norwegizacji, a ofiary tej działalności miały otrzymać odszkodowanie od państwa. Zbiegło się z dyskusją na temat autonomii Saamów w ramach norweskiego państwa oraz kontrowersją związaną z budową elektrowni wodnej w ich regionie. Wynikiem tych wydarzeń były publiczne protesty przed norweskim parlamentem. Piosenka Sámiid Ædnan (Ziemia Saamów) w wykonaniu Sverrego Kjelsberga oraz Mattisa Hætty zawierała tradycyjny zaśpiew joik oraz była bezpośrednim odniesieniem do wyżej wymienionych protestów.

Ramførr tinget der dem satt, hørtes joiken dag og natt

(Przed parlamentem, gdzie siedzieliśmy, było słychać joik dzień i noc)

Eurowizja i rocznice

Konkurs Eurowizji stanowi też możliwość do przypomnienia rocznic oraz zaakcentowania istotnych wydarzeń. W 2015 roku francuski utwór N’oubliez pas (Nie Zapomnij) został napisany w okolicach rocznicy podpisania rozejmu Compiègne, który traktuje się jako zakończenie I wojny światowej będącej w świadomości francuskiej jedną z największych tragedii narodowych. W jej wyniku zginęło ponad 6 milionów Francuzów. W tym samym roku Armenia zdecydowała się powołać grupę Genealogy składającą się przedstawicieli ormiańskiej diaspory z pięciu różnych kontynentów. W 2015 roku przypadała setna rocznica ludobójstwa Ormian w Imperium Osmańskim.

Warto również wspomnieć o polskim akcencie w tej materii. W „przeddzień” wstąpienia do Unii Europejskiej, reprezentująca Polskę w Rydze (2003) grupa Ich Troje zdecydowała się wykonać utwór Keine Grenzen – Żadnych granic traktujący o porzuceniu granic i barw dzielących społeczeństwa. Symbolicznym wyrazem pojednania ze zwaśnionymi sąsiadami jest fakt, że piosenka została zaprezentowana na eurowizyjnej scenie w języku polskim, niemieckim i rosyjskim.

Ten artykuł pokazuje, że Konkurs Piosenki Eurowizji pełni wiele rol związanych z polityką wewnętrzną (budowanie narodów) lub kształtowaniem wizerunku danego państwa. Eurowizja też stanowi pretekst do dyskusji na temat stanowionego prawa w kraju, a także wyrazu akceptacji lub wykluczenia poszczególnych grup społecznych (np. mniejszości narodowych). Jak pokazuje przeszłość konkursu, to wydarzenie międzynarodowe jest także platformą do akcentowania ważnych wydarzeń historycznych z lokalnego punktu widzenia.

Źródło:

• Jordan, P. (2015). The Modern Fairy Tale: Nation Branding, National Identity and the Eurovision Song Contest in Estonia. European Journal of Communication, 30(1), p.118.
• Vuletic, D. (2017). Postwar Europe and the Eurovision Song Contest. New York, NY: Bloomsbury Academic
• Wolther, I. (2012). More than just music: the seven dimensions of the Eurovision Song Contest. Popular Music, 31(1), pp.165–171.